Michał Strzemski

• 

Szczegóły

Opublikowano: wtorek, 07, kwiecień 2015 09:57

Michał Strzemski
1910-1992

Był rok 1959. Trwały uroczystości z okazji 150 rocznicy otwarcia Domu Gotyckiego, gdzie urządzono wystawę eksponatów z krakowskich zbiorów książąt Czartoryskich. Wówczas to w gabinecie Zygmunta Nowakowskiego, ówczesnego kierownika biblioteki naukowej Instytutu Uprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach, spotkali się trzej panowie – oprócz gospodarza był tam jeszcze profesor Michał Strzemski, kierownik Zakładu Gleboznawstwa IUNG i Zdzisław Żygulski (jun.) z Krakowa. W trakcie dyskusji zrodziła się idea powołania towarzystwa miłośników Puław. Wkrótce pod przewodnictwem Michała Strzemskiego powstała grupa inicjatywna, która postanowiła powołać Towarzystwo Przyjaciół Puław.

Michał Strzemski urodził się 22 grudnia 1910 roku (wg aktu chrztu w parafii włostowickiej: 22 stycznia 1912 r.) w Wiatce (dziś Kirow) na terenie Rosji, dokąd za pracą wyjechał jego ojciec, absolwent puławskiej uczelni – Instytutu Gospodarstwa Wiejskiego i Leśnictwa (IWGiL). Po śmierci ojca (w 1912 r.) Michał z matką przybył do Puław, do dziadków Pietruszczyńskich. W 1914 r. ewakuowano do Charkowa IGWiL, wraz z nim wyjechał również jego administrator, Franciszek Pietruszczyński z rodziną. Edukację szkolną rozpoczął więc Michał Strzemski w Charkowie w 1917 r. i ukończył tam czwartą klasę. W polskiej szkole rozpoczął naukę w 1921 r. w Poznaniu, bo tam zamieszkała jego rodzina po powrocie do kraju. Ale już wkrótce wraz z matką przeniósł się do Puław i tu w latach 1923 – 1931 uczył się w Gimnazjum im. A. J. ks. Czartoryskiego. Po maturze rozpoczął studia na Wydziale Rolniczo-Leśnym Uniwersytetu Poznańskiego, gdzie uzyskał w 1937 r. dyplom inżyniera rolnika. W czasie studiów uczęszczał dodatkowo na zajęcia z socjologii (u prof. F. Znanieckiego), filozofii (profesorowie: A. Żółtowski i Cz. Znamierowski), geografii z kartografią (profesorowie: S. Pawłowski i S. Nowakowski). Opublikował także swoją pierwszą pracę – był to skrypt: "Wstęp do statystyki i biometrii" (1935 r.).

Ze studiów wyniósł dość szeroką wiedzę przyrodniczą, uzupełnioną o podstawy prawno-ekonomiczne, oraz pewien zasób wiedzy z nauk humanistycznych. Tę wielokierunkowość zainteresowań kontynuował i rozwijał potem przez całe życie.

W 1937 r. rozpoczął pracę w Państwowym Instytucie Naukowym Gospodarstwa Wiejskiego (PINGW) w Puławach, od 1938 r. był asystentem, potem adiunktem w Wydziale Gleboznawczym PINGW. W ramach tego Wydziału w 1945 r. powołano go na kierownika tzw. kolumn gleboznawczo-kartograficznych. W styczniu 1949 r. został kierownikiem Wydziału Gleboznawczego. Kiedy w 1950 r. rozwiązano PINGW i powołano kilka odrębnych instytutów rolniczych, gleboznawstwo włączono do Instytutu Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa (IUNG). Michał Strzemski kierował odtąd Zakładem Gleboznawstwa w Puławach aż do przejścia na emeryturę w 1977 roku.

W czasie okupacji niemieckiej Michał Strzemski został włączony przez prof. Tadeusza Mieczyńskiego w potajemne kopiowanie map topograficznych i ich przekazywanie oddziałom partyzanckim; działał pod pseudonimem y-3020. Głównym tematem jego zainteresowań była wówczas naukowa systematyka gleb. Zebrane materiały pozwoliły na opracowanie monografii "Zarys rozwoju naukowej systematyki gleb" (opublikowanej w 1947 r.), na podstawie której uzyskał na UMCS stopień doktora nauk rolniczych w 1946 r. Tytuł profesora nadzwyczajnego otrzymał w 1954 a profesora zwyczajnego w 1963 r.

Przez całe swe zawodowe życie zajmował się szeroko pojętym gleboznawstwem, zarówno od strony teoretycznej, jak i praktycznej. Jest współtwórcą stworzonej w Puławach "polskiej szkoły gleboznawstwa rolniczego". Jego prace przyczyniły się do rozwoju terminologii ziemioznawczej i kartograficznej, także w języku niemieckim i rosyjskim. Kartografią terenów rolnych zajmował się od początku pracy w Instytucie. Sam sporządzał mapy glebowe i nadzorował ich opracowywanie w różnych skalach. Sprawował nadzór merytoryczny nad ogólnopolską akcją klasyfikacji bonitacyjnej gleb w latach 1957 – 1965; klasyfikatorzy i kartografowie gleboznawczy do tych prac byli szkoleni w Puławach. Można powiedzieć, że ponad tysięczna rzesza gleboznawców to uczniowie Profesora. A ilu wychowało się na jego podręczniku "Wstęp do gleboznawstwa. Podręcznik dla słuchaczy szkół wyższych" (Warszawa 1952, 450 stron)?

Od 1964 r. zaczęto sporządzać w całym kraju mapy glebowo-rolnicze, określające przydatność rolniczą gleb. Profesor Strzemski znów objął patronat merytoryczny nad całością prac, by go potem przekazać swemu następcy, prof. Tadeuszowi Witkowi.
I przez całe niemal życie pisał: artykuły, recenzje, komunikaty i rozprawy naukowe, a także opracowania historyczne. Bowiem "bez znajomości historii każdej dziedziny…nie można ocenić istoty postępu" – mawiał Profesor. Łącznie opublikował ponad 400 prac, w tym spora ich część nie jest związana z pracą naukową. Do najważniejszych książek należy zaliczyć: "Myśli przewodnie systematyki gleb" (1971, 580 stron), wydane w języku angielskim pod tytułem "Ideas Underlying Soil Systematics" (1975), oraz "Przyrodniczo-rolnicza bonitacja gruntów ornych" dwa tomy (łącznie 846 stron, wyd. I 1972, wyd. II 1974), opublikowana w Moskwie jako "Bonitirovka pachotnych počv" (1980). "Historia gleboznawstwa polskiego" ukazała się w 1980 r., a w 1988 r. opracowanie "Czterysta pięćdziesiąt lat gleboznawstwa polskiego" (ostatnia praca Profesora). Cenne są również prace (napisane wspólnie ze współpracownikami): "Racjonalne użytkowanie ziemi w polskiej kartografii gleboznawczej" (1966) i "Przydatność rolnicza gleb Polski" (1973). Do opracowań historycznych należy zaliczć, opisane przez Profesora, dzieje puławskiego ośrodka nauk rolniczych (uczelni do 1914 r., instytutów od 1917 r.).

Profesor był promotorem 9 rozpraw doktorskich i opiekunem 5 przewodów habilitacyjnych. Działał w kilku komitetach naukowych PAN, w Radzie Naukowej przy Ministrze Rolnictwa, był członkiem wielu towarzystw, w tym Polskiego Towarzystwa Gleboznawczego, Lubelskiego Towarzystwa Naukowego i Stowarzyszenia Autorów Polskich.

Pierwszą nienaukową pracę "Nasze Puławy" napisał w 1965 roku na konkurs pamiętnikarski; otrzymała ona wyróżnienie i miała się ukazać jako samodzielne wydawnictwo. Ale dopiero z okazji jubileuszu Profesora (1977 r.) powielono ją w czterech (!) egzemplarzach, a drukiem wydana została przez Wydawnictwo Lubelskie w 1986 r. – nosiła tytuł "Nasze Puławy. Kolekcja Wspomnień".

W latach 1976 – 1983 Profesor współpracował z wydawnictwem "Znak". Wydrukował w nim ok. 30 artykułów, najwięcej pod ogólnym tytułem "Z zagadnień pseudofilozofii nieprofesjonalistów"; wypowiadał się także na temat Dostojewskiego, rozważał swoje "chrześcijaństwo dziś", pisał o Żydach polskich. "Znak" wydał jego książkę "W blasku menory" (Kraków 1981), której tłumaczenie na język niemiecki pt. "Das abgebrochene Gespräch" [Przerwana rozmowa] ukazało się w Lipsku w 1985 r.

Do ciekawych opracowań M. Strzemskiego należy cykl "Z dziejów Instytutów rolniczych w Polsce" (Puławy 1986), którego poszczególne części nosiły tytuły: "Panicze z marymonckiej mąki", "Niech nam żyją te Puławy" i "Pod znakiem PINGW-ina". Autorka pracy magisterskiej o prof. Michale Strzemski, Agnieszka Kula napisała: Cały pisarski dorobek prof. Strzemskiego świadczy o jego niewątpliwym talencie literackim… potrafił pisać z taką swobodą i kulturą słowa oraz kulturą wewnętrzną emanującą z kart książek, czego pozazdrościć mógłby mu niejeden współczesny humanista. My dodajmy, ze jego szeroka wiedza i rozliczne zainteresowania pozwoliły na nazwanie Profesora człowiekiem renesansu; "Leonardo swoich czasów" – jak napisano we wspomnieniu pośmiertnym.

Wróćmy do szczególnej działalności społecznej Profesora, do dziejów Towarzystwa Przyjaciół Puław (TPP). Pierwsze organizacyjne zebranie grupy inicjatywnej Towarzystwa odbyło się w październiku 1959 r. Prawdopodobnie (dokumenty z tego zebrania nie zachowały się) zatwierdzono wówczas nazwę: Towarzystwo Przyjaciół Puław i wybrano pierwszego prezesa. Został nim prof. Michał Strzemski, który sprawował tę funkcję do 1967 roku.

W pierwszym okresie swej działalności TPP zajęło się wyglądem puławskich ulic i zielenią miejską. Wynikało to prawdopodobnie z faktu, że z inicjatywy TPP w 1960 r. obchodzono po raz pierwszy "Dni Puław" w ramach ogólnopolskiego konkursu miejscowości, zorganizowanego przez Ministerstwo Kultury i Sztuki. Puławy otrzymały wówczas I nagrodę; nagrodzono także głównego organizatora – Kazimierza Dmowskiego, kierownika Powiatowego Domu Kultury i członka założyciela TPP.

Także los puławskich zabytków interesował członków TPP od początku działalności. W tym zakresie współpracowano z PTTK, którego działaczem był kolejny członek założyciel TPP – Zygmunt Nowakowski.

Rok 1961 zaznaczył się bardziej sformalizowaną działalnością TPP. Do dziś zachowały się deklaracje członkowskie z tego i następnego roku, przy czym deklarację nr 1 miał Michał Strzemski, Zygmunt Nowakowski nr 5, a Zdzisław Żygulski nr 16 (inicjatorzy powołania TPP).

Ważne zebranie odbyło się 23 czerwca 1961 r. (według niektórych działaczy początek istnienia TPP). Na zebraniu(1) prowadzonym przez prezesa Michała Strzemskigo powołano pięć komisji: historyczno-archiwalną; lokalizacji architektury i budownictwa; zieleńców i opieki nad kształtowaniem krajobrazu wokół miasta; do spraw organizacji życia kulturalnego w mieście, z podkomisją do "Dni Puław"; odnowy zabytków. Ta ostatnia komisja miała ściśle współpracować z PTTK i IUNG-iem, do którego należy zespół pałacowo-parkowy.

Kolejną inicjatywą prezesa M. Strzemskiego była budowa amfiteatru. W Warszawie uzyskał zgodę na przekazanie Puławom 50 ha lasów, które miały być terenem rekreacyjnym dla jego mieszkańców. Na tym terenie w 1963 r. rozpoczęto budowę sceny letniej. Wkrótce w amfiteatrze można było oglądać występy dużych zespołów artystycznych, odbyło się tu także wiele imprez kulturalnych. Szkoda, że przyroda, z wydatną ludzką pomocą zniszczyły ten obiekt. W lutym 1964 r. prof. Strzemski znalazł się w społecznej komisji, która miała ratować stare lipy w Alei Partyzantów. W lipcu tegoż roku TPP interweniowało w sprawie przebudowy ul. Głębokiej – nie zgadzano się na zajęcie części zabytkowego parku pod nowo projektowaną ulicę. Interweniowano w tej sprawie jeszcze w 1966 r. w Ministerstwie Kultury i Sztuki, ale bezskutecznie. Największą akcją, jakiej patronowało TPP, na czele z prezesem Strzemski, było odrestaurowanie zespołu pałacowo-parkowego w Puławach. Projekt renowacji parku sporządził prof. Gerard Ciołek z Krakowa. Prace remontowo-konserwatorskie trwały ok. 20 lat. Profesor Strzemski osobiście sprawdzał stan wykonywanych prac i jeśli było trzeba, interweniował w dyrekcji IUNG.

W grudniu 1964 r. TPP wystąpiło do Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej z wnioskiem o wpisanie Towarzystwa do rejestru stowarzyszeń. Do pisma dołączono: 7-stronicowy Statut Towarzystwa Przyjaciół Puław; Wykaz założycieli TPP (16 osób, w tym trzy z Komitetu Powiatowego PZPR); Skład Zarządu i Komisji Rewizyjnej oraz osób powołanych do prowadzenia spraw: archiwalnych, architektury i budownictwa, zieleńców, ochrony zabytków (były to de facto komisje); podano też, że siedziba Towarzystwa znajduje się przy Zakładzie Gleboznawstwa IUNG, Puławy – Osada Pałącowa (czyli w gabinecie prof. Michała Strzemskiego). Wykaz członków Towarzystwa zawierał wówczas 98 nazwisk, w tym z IUNG – 35 osób (5 profesorów), 15 nauczycieli, 9 prawników, 7 lekarzy i farmaceutów, 7 pracowników kultury oraz przewodniczący MRN, I sekretarz KP PZPR, dyrektor Zakładów Azotowych oraz inni pracownicy umysłowi. Na podstawie tych dokumentów w Lublinie, dnia 26. II. 1965 r. – Na podstawie art. 21 prawa o stowarzyszeniach z dnia 27. X. 1932 r. (Dz. U. Nr 94, poz. 808) wpisano do rejestru stowarzyszeń i związków Prezydium W.R.N. pod Nr 174 stowarzyszenie pod nazwą Towarzystwo Przyjaciół Puław. W taki oto sposób nasze Towarzystwo uzyskało osobowość prawną.

Rok 1965 przyniósł jeszcze jedną akcję. Polska Akademia Nauk postanowiła przeprowadzić w Puławach konkurs na pamiętniki. Terenowym współorganizatorem tego konkursu było Towarzystwo Przyjaciół Puław, a jego prezes prof. Michał Strzemski wszedł w skład pięcioosobowego Sądu Konkursowego. Specjalną nagrodę poza konkursem uzyskała 300-stronicowa praca nr 28 pt. "Nasze Puławy". Pokłosie tego konkursu: "Pamiętniki Puławskie" ukazały się w 1970 r. Był to wybór prac konkursowych, w których znalazł się także ostatni rozdział "Naszych Puław" [M. Strzemskiego] zatytułowany "Instytut puławski i Puławy po wyzwoleniu".

W latach 1967 – 1971 prof. Michał Strzemski był wiceprezesem TPP, a później przez wiele lat aktywnym członkiem Towarzystwa. Z jego inicjatywy w 1970 r. umieszczono na ścianie lewego skrzydła Pałacu tablicę poświęconą Franciszkowi Dionizemu Kniaźninowi, nadwornemu poecie Czartoryskich. Kiedy w 1971 r. powołano sekcję naukowo-wydawniczą, Profesor znalazł się w jej szeregach. Sekcja ta w dwutygodniku Zakładów Azotowych "Nasze Sprawy" wydawała "Szkicownik Puławski" (1972 – 1982). Prof. Strzemski zamieścił w "Szkicowniku" ok. 40 biogramów (nie wszystkie się zachowały) ludzi związanych z instytutami puławskimi w XIX i na początku XX wieku. Biogramy te były drukowane w 1973 i 1974 roku pod wspólnym tytułem "Wybitni puławiacy".

Działalność społeczną prowadził prof. Strzemski na wielu płaszczyznach. W czasie studiów należał do Związku Młodzieży Demokratycznej i korporacji studenckiej "Leveleria" (znak tej korporacji używał często po 1980 r. zamiast podpisu; mówił, że jako najstarszy filister ma do tego prawo). Przed 1939 r. aktywnie uczestniczył w życiu Klubu Pracowników PINGW, przewodził wówczas ok. 20-osobowej grupie młodych. Po wojnie działał w związkach zawodowych w Instytucie. W 1947 r. wstąpił do Polskiej Partii Socjalistycznej i po zjednoczeniu znalazł się automatycznie (1949 r.) w PZPR. Wystąpił z jej szeregów w listopadzie 1980 r. W latach sześćdziesiątych ubiegłego wieku, jako prezes TPP, wspierał liczne przedsięwzięcia kulturalne w Puławach, zaś TPP objęło swym patronatem działalność artystów amatorów – plastyków i fotografików, organizując dla nich coroczne konkursy.

Prof. Michał Strzemski był jednym z członków komitetu założycielskiego NSZZ "Solidarność" pracowników IUNG (wrzesień 1980 r.), wspierając ten ruch swoim autorytetem.

Puławy były dla Profesora małą ojczyzną i robił wszystko, aby zachować tradycyjną Przeszłość i wzbogacić dzisiejszymi działaniami Przyszłość. Dlatego chętnie uczestniczył w spotkaniach z mieszkańcami Puław; wygłosił wiele prelekcji o mieście, regionie i kraju w Klubie "Mozaika" Powiatowego Domu Kultury. W 1986 r. w "Domu Chemika" mówił na temat: "Życie codzienne Puław w okresie międzywojennym", "300 lat Puław" i "Moje życie dla nauki".

W kręgu zainteresowań Profesora znajdowała się filatelistyka, numizmatyka, malarstwo (sam malował przez pewien czas), literatura – głównie wspomnienia i pamiętniki, a także muzyka (kochał Chopina).

Za swoją działalność otrzymał dwie nagrody państwowe: III stopnia w 1950 r. i I stopnia w 1974 r. (obie zespołowe), a także liczne odznaczenia, m. in. Złoty Krzyż Zasługi (1959), Krzyż Kawalerski (1965) i Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (1977) oraz odznaki: Za Zasługi dla Puław (1961), Za Zasługi w dziedzinie geodezji i kartografii (1972 r.), Zasłużony Pracownik Rolnictwa (1972 r.), Za Zasługi dla Lubelszczyzny (1975 r.). Na rok przed śmiercią Profesora, Polska Akademia Nauk uhonorowała go najwyższym odznaczeniem przyznawanym za wybitny wkład w rozwój nauk rolniczych i leśnych – Medalem im. Michała Oczapowskiego.

Profesor Michał Strzemski zmarł 25 lipca 1992 roku w Puławach i spoczywa na cmentarzu przy ulicy Piaskowej.

Społeczność Puław pamięta o Profesorze. Wyrazem tego jest tablica poświęcona "Pamięci Michała Strzemskiego (1910 – 1992) wybitnego gleboznawcy i humanisty", odsłonięta w 1997 r. na lewej ścianie Pałacu (w pobliżu dawnego gabinetu Profesora). Imię Michała Strzemskiego nosi również jedna z ulic na Włostowicach (niedaleko kościoła, gdzie był ochrzczony).

A Towarzystwo Przyjaciół Puław oddało hołd swemu pierwszemu Prezesowi wydając jego książkę "W okolicach synagogi" (1996) oraz z okazji 100-lecia nadania Puławom praw miejskich dwie książki: "Niech nam żyją te Puławy" (wyd. II 2005) i "Pod znakiem PINGW-ina" (wyd. II 2005). Naszemu Towarzystwu też przyświeca hasło: "ocalić od zapomnienia", które propagował Profesor.

-----
1 Protokół z tego zebrania miała do wglądu Agnieszka Kula, autorka pracy magisterskiej: "Prof. Michał Strzemski (1910-1992) – życie, działalność społeczno –kulturalna i twórczość literacka" (Lublin 1995); dziś niedostępny, prawdopodobnie zaginął.

Fotografia pochodzi ze strony internetowej Centralnej Biblioteki Rolniczej http://rme.cbr.net.pl